Zum Ufank vum Wäander

Moselfränkische Erinnerungen

von Rudolf Engel

Rudolf Engel - Foto © Frank Becker
Zum Ufank vum Wäander
 
Wenn Rudi Carell haut noch lewen deet, dann geeng henn seich weniger nöö ´nem rischdije Summer als villmej nööm anstännijen Wäander sehnen, soù etwa:
 
Wann wird’s ‘mal wieder richtig Winter?
ein Winter wie er früher einmal war,
Wir brauchten doch zum Schnee nicht weit zu reisen,
wir fuhren Schlitten hinterm Haus
und zogen die Schlittschuh erst am Abend aus!
 
Dej Sehnsucht, nö soù ´nem Wäander, dat äas viellen Leit och en Adventsgebet. Doch ed rischd seich ne tun e gnädijen Gott, sonnern gejen dej Onvernonfd vun de Menschen.
 
Schliddschoùh laafen un Schliede foahren
 
Dämm kritische Leser sollte de Vorwurf erlääwd säan, dat zoù vill vu frejeher un kaum ebbes vun haut verzellt geftd. Wenn hei vill vu vrejher de Riad äas, dann hängd dat dömaät zesummen, datt dä Jong, denn dej Saachen loo verzellt, haut en alte Mann äas und dödefier mehj zereck guckd als nöö vier. Ed kemmd noch dezoù, dat henn selwer schu längschd nemmej dahaam wunnt un soù och net mej alles mäat grejht, wat döö äan der ledschd Zeit passiert.
Äan der foljend Geschichd äas un mehreren Stellen vun „iwwer off der Stroaß“ de Riad. Soù hotten frejher de Leit de Provinzialstraße genannt, dej newen em Bahndamm vun der „Glendsch“ um Dörref vorbei vu Mierzisch, iwwer Baachem un Loùssem äand´ Waldland führt. Sei hun se „de Stroaß“ genannt, net weil dat Wuard Provinzialstraße soù schwer auszeschwätze woar, villmejh, weil dat dej äänzischd Stroaß äas, dej geteert woar, während de Ween äam Dörref selwer nur geblaschderd woaren. Eich wääß net, ob de jong Leit haut emmer noch „iwwer off der Stroaß“ soan, wenn se der Miller Berrich ronner, iwwer de Breck vum Seffersbaach un iwwer de Schinnen vun der „Glentsch“ off de Provinzialstroaß zoùgehjn. Vielleicht nennt och haut kääne mej de Merzig-Büschfelder-Eisenbahn de Glentsch, dej joo schu lang nemmej fiahrd.
Vill äas vergang, vill häät seich verännerd un vill äaß vergäaß!  
 
Vum Wäander haut un frejher.
 
De Wäander stäähd vier der Dier; de Temperaturen säan och iwwern Daach schun äästellisch. De miarschd Leid, besonnersch dej alt Leit dejn seich iwwer dej naaß, kalt, donkel und deier Joahreszeit goar net frääen. Sei hoffen villmejh, äam Frejjoahr, wenn ed nommoa wärmer geft und alles ufänkt ze blejhen, dat sei goad iwwer de Wäander komm säan. Un dennoch geft ed vill Leit, dej äan der Adventdszeit eifrisch de Weederbericht äam Fernsehn verfoljen un droff hoffen, dat ed doch diss Joahr nomoa en weiß Weihnacht gäan geef. Obwöll, mäat der Klimaerwärmung säan dej Wäander bei oas äan de ledschde Joahren goar kään rischdisch Wäander mejh.
Frejher woar dat ganz annerschd. Ma moß net bes äand Mittelalter zereck gucken, fier Biller wej dej „Winterlandschaft mit Eisläufern“ vun Pieter Bruegel ze fennen, wej dömoals e knackisch kalte Wäander ausgesejhn hot.


Pieter Bruegel der Ältere, Winterlandschaft mit Schlittschuläufern

Wenn eich drun denken, wat mir als Käanner fier Wäandern erleewd hun, dann kann ed ääm lääd dejn, dat dej Käanner vun haut seich jed Joahr vun Nauem of e rischdije Wäander frääen, un dann awer doch vum Väterschin Froschd enttäuschd gäan, wenn henn statt ´ner geschlossener Schnejdeck un statt zoùgefruarene Weihern nur naaßkalte Reen off´m Kalenner hätt. Em soù weniger brauch ma seich ze wonnern, dat ed dömoals enner oas Jongen bestemmd kääne gäan hot, denn seich net off de Wäander gefrääd heed.
 
Schlittschoùh laafeniwwer off der Stroaß
 
Eich woar knapp fönnef Joahr alt, wej mir äam Määj `35 vun der Hofstroaß riwwer äand´ Zollhaus emgezuuh säan. Ed Zollhaus, weit ausgangs vum Ort, woar dömoals ed ledschd Haus vun der Provizialstroaß nöö Bachem zoù. (Äam Ufank vum Joahr 1935 hotten de Leit äam Saargebiet mäat iwwer 90 % fier „Heim ins Reich“ gestemmt; un döö woar ed Zollhaus vun de Fransusen iwwerflüssisch un vun meiner Mamm offgekääft gäan.)  Dej „Teerstroaß“ also, wej ma och defier gesoat hot, dej woar net nur döfier goat, dat de Autos un de Fuhrwerke bequemer un sierer foahren konnten als off ´ner geblaschderden Stroaß; dej geteerte Stroaß hot och e gruuße Vorteil fier oas Käanner. Denn, äan den ejschde Joahren, woù mir dö gewunnt hun, dö hot de Stroaß noch längschd net den Autos allään gehiard; ed woar och oas Stroaß, off der mir gespillt hun. Ää Beispill dödefier, dat ma de Verkiahr vun haut net mäat demm vu dömoals äan den 30er un 40er Joahren vergleiche kann, äas foljendes:
Wemma äam Summer ennen off der Schoofbreck bööde gan säan un mir vum kalten Waaser vum Seffersbach ausgekejhld woaren, dann hummir oas newendrun off der Provinzialstraß der Längd nöö ausgestreckt un hun oase naassen Körper off´m hääßen Teerböddem gewärmt. Wemma aus der Fern en Auto hot kommen hieren, soù woar ed emmer noch Zeit genoch, off de Seit ze gejhn.
De Teerstroaß woar och äam Wäander manchmoal oas Spill- un Sportrevier. Wenn ed e goad Wäander woar, dann hot de Schnej net nur poar Deech, dann hot henn wochelang geleeh. Dann äas off´m Asphalt dej Schnejdeck mäat der Zeit vum Verkiehr soù feschschd gefoahr gäan, dat seich net nur de Schlieden döö leicht hot zejhe lossen; ma konnd sugoar goat Schliddschoùh droff foahren. Wenn de strenge Froschd es zoùgeloss hot, dann konnte mir och off den zoùgefrurenen Forelleweihern häanner der Abels Mill vill Nöömeddichen mäat Schlittschoùhlaafen verbrengen. Dat woar sugoar dat grießer Vergnüjen.    
 
E Poar Schlittschoùh, e selten Goad
 
Ed moß allerdings och erweehnd gäan, wat fier Emstänn ed woaren, äan de Besitz vun brauchbaren Schlittschoùhen ze geroaden. Wenn kään goat Nummer beim Nikolaus oder bei Chreschdkendschin hot, denn moschd seich de Schlittschouh iwwer en annere Weeh besorjen. Eich hot mein vum Waldemar, meim fönf Joahr älleren Kusing, wej dem sein nemmej enner sein nau un grießer Schoùh gepasst hun; äagetauschd gejen en R6-Zigarettenalbum, mäat selwer äagekleewden Bildchern vun Olympia Berlin 1936. Un wenn dau endlich e Pooar hodschd, dann woaren se noch lang net enner de Fejßen. Wat fier en Ouvrage woar ed, dej Denger ennerm Schoùh feschd ze grejn, wenn de Schoùhsellen net dick genooch woaren, dat dej Kufen problemlos drugeschraufd gäan konnten und drun feschd bliff säan. Dann hummir oas dömäat beholf, dat mir noch zoùsätzlich e Rejhmen dremrem gebonn hun. Ed äas häannerher och dixer vierkomm, dat dej Frääd iwwer dä schejnen Daach zum Schluß döödörrich gedrejft gäan äas, wemma ejscht äam Donkeln haam komm äas un de Papp döfier goar kää Verständnis hun wolld.
 
Mäat de Meedchern Schliede foahren
 
Zoù oasem Wintersprort äam Dörref hot noch vill mejh ed Schliedefpahren dezoù gehiert. Un e besllchin sugoar ed Schifoahren. Dej ejschden, selwer gebastelden Skier hotten aus em Pooar ausgedejnder Faaßbreeder bestann, mäat zwoù feschdgeneelden Lederschlaufen. Dann äas fier meich Weihnachten 1941 komm. Enner em Gabendech hun zwää brauner Breeder mäat ´ner seldsam Spetz rausgeguckd. Deh Breeder woaren fier denn knapp Elfjährijen noch iwwerlank, denn sie hotten vierher em Onkel Alois gehierd, denn em dej Zeit de Stellungsbefehl grejt hot. Onkel Alois gekääfde Skier, dat woar bes döhin mei grieschd Geschenk vum Chreschdkennschin.
Aber mein gruuß Frääd iwwer dat koschdbar Geschenk hot net lang gedauert. Schun äam neegschde Wäander hot de grieschde Feldherr aller Zeiten sei konfisziert, weil se fier de Rußlandfeldzuch gebrauchd gäa säan. Dögeend hot dej Frääd um Schliedefoahren ongehennerd weider gedauert und hun sugoar de Krejsch iwwerstann…
Als klääne Jong woar ma zedrejschd selten selwer äam Besitz vun ´nem ääjenen Schlieden. Ma äas bei den anneren, bei de grießer Jongen mäatgefoahr. Ed Gelände fier dej ejschd Saison vum Schliedefoahren, dat woaren iwwerall dej klään Häng dicht äan der Nooberschafd vum Elternhaus. Fier meich woar ed dej klään Wiss um Hang vun Hoarschd. Soù klään Häng hot ed iwwerall gäan, äan der Weiss Märk, äan der Klenk un äan der Grejnstatt oder off der Ritschbour.
 
Schliedefoahren auf der Ritsch äan de 50er Joahren
 
Schließlich woar döö noch de Miller Berrich, mäatten äam Dörref. Ziemlich körz; awer denn hot ed äan sich gehot: zedrejschd en normale Weeh steil ronner zur Abels Mill, geft dann dö ganz brääd wej off ´m Huaf un mündet dann ennen ganz zoùgespetzt äan dem schmale Weeh newen em Seffersbaach. Ed äas kloar, dat dej Unfäll net ausgebliff säan. Äämoal säan de Klewerkopp Horst und den Ernschden Nobbschin gleichzeidisch gestartet, en Oart Wettrennen. Ennen, un der Eng, allen zwejn off gleicher Höh, der Nobbschin saust off der seit vum Weeh glatt duörrich, awer den Horst äas iwwer de Mauer äan de Baach gestürzt. Dej ääjendlich Schliedebahn vum Dörref awer, dat woar de Schleie Weeh. E feschd gefoahrenen Feldweeh, denn ausgangs vum Ort vun der Provinzialstroaß oofzweichd, un der Brunnestuff vorbei un äam ejschden Dääl ziemlich steil de Schichdstuuf noff äand Muschelkalk un dann iwwer de Stecker zum Merchinger Wald. Hei hun dej gruuß Jongen gerodeld; un döö woaren ewei och dej Meedcher debei. Fier meich woar dö entscheidend dej nau Begechnong mäat Marianne.
Ballersch Marianne hot och off der Provinzialstroaß gewunnd. Sei woar mir schun äam Kindergoarden offgefall als besonnerschd hübsch. Doch ejschd off dem lange Weeh zesummen zoù der Volksschoùl säan mir oas rischdisch neher komm. Als eich dej Deech loo zum ledschde Moal haam gefoahr säan, fier ze gucken, ob ed Zollhaus iwwer of der Stroaß noch stäähd, döö säan eich noútgedrongen um Huaf vu Ballersch vorbeikomm un hun, vun `nem alden Bild gedieringeld, döö ugehall.
Dau seischd noch deitlich dej iwwerlang Äschd mäat dennen schmalen, hellgrejnen Bleedern vun der alt Trauerwääd, dej emmer noch äan der ennschd Eck vun Huaf stääht, woù dömoals de Meschdhaufen woar. Dau seischd, wej hier lang Aschdfeeden faschd bes zum Böddem ronner räächen, wej se mäat dennen schmalen Bleedern goldgell äam Gejenlischd leuchden un off ´m Böddem lang faserisch Scheede werfen. Dau gääschd dischd un se run, se streifen dir dörrich ed Gesichd un verlangen offdrenglisch dein Offmerksamkäät.
Als geeng deich dä Baam loo, un dem dau äan langen Joahren denööh soù achdlos vorbei gang beschd, als geeng denn deich mäat seinen wedelnden Aschdspetzen streicheln und deich aus deim Vergäassen offresseln.


Foto © Rudolf Engel

Dau greifschd äänd vun dennen dichd gebendelden Büscheln un leschd ed dörrich de höll Hand gleiten. Dau spiarschd dat streifisch Gefejhl un seischd off ää moal, wej Marianne dir dömoals gewiss hot, wej häa mäat vill Moad vun der Goardenmauer aus oofgesprong äas, noch äam Flejhen soù e Bendel Äschd geschnappd hot, feschd zoùgepackt fier seich mäat dem Naturpendel dörrich de Loft bes zoù den offgestapelden Strehball riwwer ze schwengen. Dau hoschd dömoals net de Moad gehott, ed hier off soù en forsch Oard nöözemaachen… Dau hoschd och e poar Joahr speeder net de Moad, ed Marianne vun dem frimme Bursch aus Herrgotten oofzebrengen…
Dömoals noch, eh mir all en zwääd Moal hun flüchde missen un eh de Krejsch ze enn woar…
Ed woar en hääßen Summer un och en langen Herbschd, dä vergang äas, bes eich Marianne mein besonnerschd Zoùneigong äa ´nem besonnerschd strenge Wäander hun konddejn kennen. Mir hotten vill Schnej un säan de ganze Nöömeddisch iwer off der Stroaß un der Brunnestuff off’m Schleie Weeh Schliede gefoahr. Eich hot dömoals schun en Zwääjsetzer, vum Onkel Heinrich, dem Lokführer vun der Glentsch konstruiert. Un vun ´ner bestemmden Zeit un äas ed Marianne emmer nur off meim Schliede mäadgefoahr.
Ohne dat ma ed gemerktd hot woar ed Oowend, un eich säan ziemlich speed haam komm. De Papp woar äam Krejsch, un dödefier hot de Mamm dej Roll iwwernomm, schröö dräan ze gucken un reschd bies ze fröen, woù eich ewei noch herkeem. Un iwwerhaabd, wat ed dann mäat dem frimme Mantelgiardel off seich heed, denn em mei Bauch gebonn woar. Dä Gierdel…, alsoù: Mir woaren mäat em Schlieden äan der enneschd Kurv vum Schleie Weeh allebääd gestürzt, de Schlieden woar äan de Grööwen gefluh, de Mantel vun der Marianne woar aus de Knäbben ausgeräaß, un hiere Giardel hot seich döbei äan de Kufen verhakt. Vun dem Oowend un woar eich iwwer Joahren äan Marianne verknallt. Awer ed äas dej zwäät Evakuierung komm, eich saän vum Miarzer Gamnasium off ed Lehrerseminar nöö Saarlouis geweeseld,…un irjendwej hot eich de rischdijen Zeitponkt verpasst:
Mein ejschd große Liebe hot seich vun ´nem annern, ausgerechned vun ´nem Herrgotter verheiroaden lossen.
 
Un haut…?
 
Mir Käanner hun dömoals noch neischd geahnd vun `nem Klimawandel, denn bevierstäähd. Hotten neischd devun hieren, dat dej Erd seich erwärmt un emmer wärmer geft. Mir woschden och net, dat soù e nau, gefährlich Klima vu kääm anneren wej vum Menschen selwer gemaach äas. Wenn vun oas heed ed dömoals net fier verrekt erklärt, dat Menschen äänes Daachs hergeengen dejn, vum Harz bes zum Fichtelgebirge, vun Grenoble bes nöö Wien, iwwerall woù Berje säan, mäat Kanoùnen offzefoahren, dej Onmengen vu Waaßer offsaugen un als kenschliche Schnej äan de Loft bloasen. Noch vill mejh wär ed oas vier sechzisch, sibzisch Joahren als Irrsinn vierkomm, wemma oas verzelld heef, dat ma sougoar äan de grießeren Ortschafden, äan de Städten, off de freie Plätzen un äan gruußen Hallen mäat ´nem riesijen Offwand un mäat enorme Koschden kenschdlich Berje baue geeng, fier se als Skipisten ze „beschneien“. Dömat noch net genooch: Joo, verreckt och aus dömoalijer Sicht, dat ma vun den hejhjen Berjen eronner honnerde vun Laschtkraftween, dej mäat Schnej belööd säan, äan dej Gruußstädt eronnerkarren deed, fier äan dennen Arenen oder off de Stroaßen fier en äänzijen Daach en Wettkampfstreck fier Skilanglaaf und Biathlon unzebrengen. Ma kann och zoùgäan, dat ed en idyllischen Hauch vun ´nem rischdije Wäander oofgeft, wenn off ´m Augustaplatz äan Baden-Baden, wej ewei äan noch manch annerer Stadt, de Käanner, Jugendliche un och dej Gruußen iwer e poar Wochen, vum Klima un vum Weeder oofgesejhn, off Schittschoùhen hier Bahnen zejhen. Wenijer romantisch, awer emsoù koschspillijer bleiwd awer den Offwand, dat vierher de ganze Böddem off der gruuß Fläch mäat elektrischen Kejhlschlangen bedeckt, dat dann alles oofgedichd und döriwwer Waaser äan riesijen Mengen gelääd gefd.
Zesummegefaßt bleiwd ed heegschd fraglich, dat dej wintersportlich Freizeitindustrie seich döömäat och äan de globalen Deiwelskrääs vun Energievergeudung un Klimawandel monter äamischd, anstatt en offzehaalen. Ed bleiwd ernschdhaft ze frööen, ob seich dat Verschwinden vu kernijen Wäandern, soù wej dat Uwöößen vun katastrophalen Onweedern weltweit iwwerhaabd noch ze bremsen äas. Ze frööen och, ob aus denne jengschden Leppenbekenntnissen vun de schödstoffverbiebden Chinesen, us-Amerikanern un Europäern irjendwann Realität gefd; dergestalt, dat dej Käanner vu morjen seich nommoal un weiße Weihnachden erfrääen un off echde Wäander hoffen därfen!
 
© Rudolf Engel, 2014